Czy sól rozgrzewa?

Rasa

Rasa to nic innego jak smak, który rozwija dana substancja na naszym języku.  Każdy produkt spożywczy składa się wprawdzie z więcej niż jednego smaku, bierze się jednak pod uwagę jego dominującą nutę smakową odczuwaną w ustach. W ayurvedzie wyróżnia się 6 rodzajów smaku, które z kolei składają się z pięciu podstawowych elementów mających bezpośredni wpływ na dosze.

* plus przy danej doszy oznacza, że smak ten wzmaga tę doszę, minus zaś oznacza, że ją uspokaja; k - kapha , p - pitta , v - vata
** w niektórej literaturze ayurvedyjskiej cecha „wilgotny” określana jest jako „oleisty”, chodzi jednak w obydwu przypadkach o tę samą „cechę” – przeciwieństwo cechy „suchy”

Virya

Virya oznacza aktywność lub potencję danego produktu spożywczego i rozwija się, gdy pokarm zostaje przełknięty i trafia do żołądka. Przy virya rozstrzygające jest pytanie: czy pożywienie to rozwija właściwości rozgrzewające czy ochładzające?

Generalnie posiłki o gorącej energii pobudzają przemianę materii, zaś te o zimnej energii wychładzają organizm i działają hamująco na przemianę materii. Można by więc powiedzieć, że wszystko zimne co spożywamy, wychładza organizm, zaś pokarm w ciepłej postaci go rozgrzewa. W pewnym sensie tak, jednak nie tylko temperatura produktu spożywczego jest wskaźnikiem virya.

Żeby prawidłowo zrozumieć to pojęcie nie należy popadać w schematy – nic bowiem mylnego niż myślenie, że substancja o rozgrzewającym virya musi być koniecznie gorąca już w ustach. Chodzi tutaj raczej o to, że jej spożycie wywoła pocenie się i zwiększy pittę, a przez to pobudzi przemianę materii.

Ayurveda przyjęła następującą kwalifikację: smaki kwaśny, słony i ostry mają rozgrzewający virya, zaś smaki słodki, gorzki i cierpki – ochładzający. Istnieją jednak substancje, które z natury są rozgrzewające lub wychładzające, mimo że posiadają pewien smak. Jako przykład może posłużyć kurkuma – ulubiona przyprawa w kuchni hinduskiej, która smakuje wprawdzie gorzko, ma jednak rozgrzewającą viryę.

Goździki i długi pieprz (odmiana pieprzu) smakują ostro, a jednak wychładzają organizm. Cytryna jest kwaśna, a mimo to wychładza, co można sprawdzić w upalne dni, gdy pijemy wodę z cytryną.

Vipaka

Tego jeszcze nie było! Żadna kuchnia nie poszczyci się określeniem smaku po tym, gdy posiłek został już strawiony. Vipaka można krótko określić jako efekt, jaki osiąga pewien smak po absorpcji w tkankach ciała.

Ogień trawienia agni przekształca 6 rodzajów smaków (rasa) w trzy „efekty potrawienne” czyli vipaka, które można określić jako słodki, kwaśny i ostry. Istotne jest to, że vipaka nie musi mieć nic wspólnego ze smakiem, który jest odczuwany na języku przy jego przyjmowaniu. Chodzi tutaj raczej o jego długoterminowe i subtelne oddziaływanie na cały organizm – to, czy dany produkt buduje tkanki ciała, czy pobudza czynności wydzielnicze, czy też je hamuje.

Smaki słodki i słony mają słodki vipaka, a to oznacza, że oddziaływają jak słodki smak, czyli budują tkanki ciała, regenerują, wzmacniają i je odprężają. W nadmiarze jednak słodki vipaka powoduje zaburzenia kapha, co może objawiać się nadwagą, cukrzycą, opuchlizną, obłuszczeniem organów wewnętrznych i miażdżycą tętnic. Miód – mimo że jego rasa jest słodka, to vipaka jest jednak ostry, zaś świeży imbir i długi pieprz smakują wprawdzie ostro, mają jednak słodkie oddziaływanie na tkanki ciała.

Smak kwaśny jako rasa pozostaje w kwaśnym vipaka, i prowadzi tym samym do tworzenia się kwasów. Za dużo kwaśnego pożywienia może spowodować tzw. zgagę, wrzody żołądka i wrzody jelit, jak również choroby skóry i problemy krwionośne.

Smaki ostry, gorzki i cierpki mają ostry vipaka, czyli działają na tkanki ciała redukująco, oczyszczająco i wysuszająco.

Spożywane w nadmiarze smaki o ostrym vipaka doprowadzają do tego, że ulegają zmniejszeniu siła i wytrzymałość organizmu, maleje koncentracja umysłu a także szybciej przemija młodzieńcza energia. Ostry vipaka sprzyja również powstawaniu typowych dolegliwości związanych z zaburzoną doszą vata, które najczęściej objawiają się jako chroniczne dolegliwości, bezsenność i słabość organizmu.